Sivil Patlayıcı Maddeler ile Çalışmalarda Riskler ve Risklerin Değerlendirilmesi: Bir Yeraltı Maden İşletmesi Örneği
Öz
Maden sektöründe ürün elde etmede sıklıkla tercih edilen bir yöntem haline gelen sivil patlayıcı maddeler ile çalışmalarda birçok tehlike bulunmaktadır. İlgili yönetmelik ve tüzükte yer alan maddeler ile birlikte uygulamada dikkat edilmesi gereken hususların takip edilmesi gerekmektedir. Patlayıcı maddeler yönetmelikte belirtilen şekilde taşınmalı ve standartlarda uygun şekilde muhafaza edilmelidir. Bu çalışmada patlayıcı madde taşıyan aracın işletmeye kabulünden başlayarak hurda patlayıcıların imhasına kadar olan sürecin tamamı incelenerek muhtemel tehlikeler ve bu tehlikelerin neden olacağı riskler belirlenmiştir. Bu amaç doğrultusunda patlayıcı madde ile çalışılan bir yeraltı maden işletmesi ele alınarak Fine Kinney risk analiz yöntemi ile riskler değerlendirilmiştir. Çalışmada risklerin tespit edilip minimalize edilmesini sağlayacak proaktif çözümlerin sunulması amaçlanmıştır. Sivil patlayıcı maddelerle çalışmalarda kimyasal, fiziksel, mekanik ve ergonomik konular hakkında tespitler yapılarak proaktif öneriler sunulmuştur. Sivil patlayıcı maddeler ile çalışmalarda yer alan risklerin genel değerlendirilmesine de ayrıca yer verilmiştir. Risk değerlendirmesi sonucunda 21 tolere gösterilemez risk, 29 esaslı risk,55 önemli risk, 16 olası risk tespit edilmiştir. Düzeltici önleyici faaliyetler sonucunda mevcut risklerin 40 olası risk ve 81 kabul edilebilir risk seviyesine geldiği gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Sivil patlayıcı maddeler Yeraltı Maden İşletmeciliği Risk Değerlendirmesi Fine Kinney
Kaynakça
- M. Gümüşçü, A. Cebe, A. Erdinç, ve S. Uyanık, “Sivil amaçlı kullanılan patlayıcı maddelerin karakteristikleri, çevresel etkileri ve önlemler”, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi , ss. 81-91, 23 Kasım 2016. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/991965
- D. Engin, “Türkiye Ticari Patlayıcı Portföyü ve Patlayıcı Madde Emniyet Tedbirleri”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi, İstanbul, 2018. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/630466/yokAcikBilim_10221956.pdf?sequence=-1&isAllowed=y
- Kaya Patlatma Tekniği. Ankara: Orica Nitro Patlayıcı Mad.San. ve Tic.A.Ş.
- U. Atlıhan, “Şehir İçi Patlatmalı Temel Kazılarında Elektronik ve Elektriksiz Ateşleme Sistemlerinin Çevresel Etkiler ve İnsan Algısına Etkisi Bakımından Karşılaştırılması”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi, İstanbul, 2018. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/630453/yokAcikBilim_10229887.pdf?sequence=-1&isAllowed=y
- N. Şen, “Azit ve Nitro Grubu İçeren Organik Patlayıcı Maddelerin Termal Analiz Yöntemleri ile İncelenmesi ve Yüksek Basınçlı Sıvı Kromatografisi (Hplc) Kullanılarak Analiz Olanaklarının Araştırılması”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2013. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/20.500.12575/35470
- M. C. Özyurt, “Patlayıcı Madde Kullanılarak Yapıların Kontrollü Yıkılması ve Verimliliğinin İncelenmesi / Controlled Demolition of Structures by Using Explosives and Examination of its Efficiency”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2013. doi: 10.13140/RG.2.2.34627.60963.
- S. Kahraman, “Açık İşletmelerde Uygun Delme-Patlatma Şartlarını Veren Bir Modelin Geliştirilmesi”, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 1997. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://polen.itu.edu.tr/items/fc469667-e957-4703-acd3-35b941541733
- Ö. Akyıldız, “Kumtaşı Ocaklarında Patlatma Faaliyetlerinde Parçalanma Modellerinin İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2015. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://polen.itu.edu.tr:8443/server/api/core/bitstreams/7d26e1cb-3ec6-4b29-86a3-15d497932c02/content
- K. Özdemir, “Basamak Patlatmasında Parça Boyut Dağılımının Ardışık İşlem Faaliyetlerine Olan Etkilerinin Araştırılması”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2009. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=xmD8v1OxNpC1N7sEUGVGVw&no=lGVM57dH700vKK0XdsZvmg
- O. Koca, “Patlayıcı Maddelerle Kontrollü Yapı Yıkımı”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2006. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://polen.itu.edu.tr/items/0cc8420f-e6c4-43b1-bb75-5bf398c1792d
- 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu. Erişim: 03 Aralık 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6331.pdf
- İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik. Erişim: 06 Aralık 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18493&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
- Yeraltı Maden İşyerlerinde Kurulacak Sığınma Odaları Hakkında Tebliğ. Erişim: 06 Aralık 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/04/20170408-7.htm
- Maden İşyerlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmeliği. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18858&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
- Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle ilgili Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına İlişkin Tüzük. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/2.5.8712028.pdf
- E. Karakaş, “Türkiyede’ki patlayıcı mevzuatının incelenmesi, eksiklerinin tespiti ve çözüm önerileri”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi, İstanbul, 2015. Erişim: 23 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=UdSTBAQY4owAhJtGLoim2w&no=7Zy_ILfjVLEWqs1zmAe5OQ
- E. Kahraman ve A. M. Kılıç, “Madenlerde Delme Patlatma İşlemlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri”, Adana, Eki. 2016.
- K. Koçali, “Fine-Kinney Risk Değerlendirmesi Yöntemi ile Yeraltı Maden Ocağında Delme Patlatma İşlemlerinin İncelenmesi”, International Journal of Social and Humanities Sciences Research , ss. 2185-2199, 2023.
- O. Doğan, M. Ö. Keskin, ve S. Ersoy, “Metalik Bir Yeraltı Maden İşletmesi, Cevher Çıkarma, Üretim ve Nakliyat Aşamalarında Risk Değerlendirmesi”, Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, Tokat, ss. 84-98, 2020.
- H. T. Janjuhah, M. Ishfaque, M. I. Mehmood, G. Kontakiotis, S. M. Shahzad, ve S. D. Zarkogiannis, “Integrated Underground Mining Hazard Assessment, Management, Environmental Monitoring, and Policy Control in Pakistan”, Sustainability 2021, Vol. 13, Page 13505, c. 13, sy 24, s. 13505, Ara. 2021, doi: 10.3390/SU132413505.
- M. Toderas, “Determination of Mining Risks at Exploitation in Rosia Poieni Open Pit Mine, Romania”, içinde Techniques and Innovation in Engineering Research Vol. 3, Book Publisher International (a part of SCIENCEDOMAIN International), 2022, ss. 66-87. doi: 10.9734/bpi/taier/v3/4118A.
- S. Shariati, “Underground mine risk assessment by using FMEA in the presence of uncertainty”, Decision Science Letters, c. 3, ss. 295-304, 2014, doi: 10.5267/j.dsl.2014.4.002.
- O. A. Dizlek ve Z. Yıldız, “Kömür Madenlerinde Alınan İş Güvenliği Önlemlerinin Değerlendirmesi”, Karaelmas İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi 6(2), ss. 77-86, 2022.
- J. Maiti, S. Chatterjee, ve S. I. Bangdiwala, “Determinants of work injuries in mines – an application of structural equation modelling”, Inj Control Saf Promot, c. 11, sy 1, ss. 29-37, 2004, doi: 10.1076/ICSP.11.1.29.26305.
- N. Bilim, S. Dündar, ve A. Bilim, “Ülkemizdeki Maden Sektöründe Meydana Gelen İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Analizi”, BEÜ Fen Bilimleri Dergisi 7(2), ss. 423-432, 2018.
- C. Özdemir, B. Tunca, ve M. Çöl, “Dünyada ve Türkiye’de Maden Kazaları”, Karaelmas İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi 7(2), ss. 109-118, 2023.
- M. Oturakçi ve C. Dağsuyu, “Risk Değerlendirmesinde Bulanık Fine-Kinney Yöntemi ve Uygulaması Fuzzy Fine-Kinney Approach in Risk Assessment and an Applicaaon”, Karaelmas İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, c. 1, sy 1, ss. 17-25, 2017.
- B. Birgören, “Fine Kinney Risk Analizi Yönteminde Risk Analizi Yönteminde Risk Faktörlerinin Hesaplama Zorlukları ve Çözüm Önerileri”, Uluslararası Mühendislik Araştırma ve Geliştirme Dergisi, c. 9, sy 1, ss. 19-25, Oca. 2017.
- F. G. Kinney ve A. D. Wiruth, Pratical Risk Analysis for Safety Management. California: Naval Weapons Center, 1976.
Öz
There are many dangers in working with civilian explosives, which have become a frequently preferred method in obtaining products in the mining industry. It is necessary to follow the articles in the relevant regulation and statute as well as the points that need to be taken into consideration in practice. Explosive materials must be transported as specified in the regulation and stored in accordance with the standards. In this study, the entire process, starting from the commissioning of the vehicle carrying explosives until the destruction of scrap explosives, was examined and possible hazards and the risks caused by these hazards were determined. For this purpose, an underground mining operation working with explosives was considered and the risks were evaluated using the Fine Kinney risk analysis method. The aim of the study is to present proactive solutions that will identify and minimize risks. In working with civilian explosives, determinations were made about chemical, physical, mechanical and ergonomic issues and proactive suggestions were presented. A general evaluation of the risks involved in working with civilian explosives is also included. As a result of the risk assessment, 21 intolerable risks, 29 essential risks, 55 significant risks and 16 possible risks were identified. As a result of corrective and preventive actions, it was observed that the existing risks reached 40 possible risks and 81 acceptable risks.
Anahtar Kelimeler
Civilian explosives Underground mining Risk assessment Fine Kinney
Kaynakça
- M. Gümüşçü, A. Cebe, A. Erdinç, ve S. Uyanık, “Sivil amaçlı kullanılan patlayıcı maddelerin karakteristikleri, çevresel etkileri ve önlemler”, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi , ss. 81-91, 23 Kasım 2016. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/991965
- D. Engin, “Türkiye Ticari Patlayıcı Portföyü ve Patlayıcı Madde Emniyet Tedbirleri”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi, İstanbul, 2018. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/630466/yokAcikBilim_10221956.pdf?sequence=-1&isAllowed=y
- Kaya Patlatma Tekniği. Ankara: Orica Nitro Patlayıcı Mad.San. ve Tic.A.Ş.
- U. Atlıhan, “Şehir İçi Patlatmalı Temel Kazılarında Elektronik ve Elektriksiz Ateşleme Sistemlerinin Çevresel Etkiler ve İnsan Algısına Etkisi Bakımından Karşılaştırılması”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi, İstanbul, 2018. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/630453/yokAcikBilim_10229887.pdf?sequence=-1&isAllowed=y
- N. Şen, “Azit ve Nitro Grubu İçeren Organik Patlayıcı Maddelerin Termal Analiz Yöntemleri ile İncelenmesi ve Yüksek Basınçlı Sıvı Kromatografisi (Hplc) Kullanılarak Analiz Olanaklarının Araştırılması”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2013. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/20.500.12575/35470
- M. C. Özyurt, “Patlayıcı Madde Kullanılarak Yapıların Kontrollü Yıkılması ve Verimliliğinin İncelenmesi / Controlled Demolition of Structures by Using Explosives and Examination of its Efficiency”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2013. doi: 10.13140/RG.2.2.34627.60963.
- S. Kahraman, “Açık İşletmelerde Uygun Delme-Patlatma Şartlarını Veren Bir Modelin Geliştirilmesi”, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 1997. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://polen.itu.edu.tr/items/fc469667-e957-4703-acd3-35b941541733
- Ö. Akyıldız, “Kumtaşı Ocaklarında Patlatma Faaliyetlerinde Parçalanma Modellerinin İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2015. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://polen.itu.edu.tr:8443/server/api/core/bitstreams/7d26e1cb-3ec6-4b29-86a3-15d497932c02/content
- K. Özdemir, “Basamak Patlatmasında Parça Boyut Dağılımının Ardışık İşlem Faaliyetlerine Olan Etkilerinin Araştırılması”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2009. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=xmD8v1OxNpC1N7sEUGVGVw&no=lGVM57dH700vKK0XdsZvmg
- O. Koca, “Patlayıcı Maddelerle Kontrollü Yapı Yıkımı”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2006. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://polen.itu.edu.tr/items/0cc8420f-e6c4-43b1-bb75-5bf398c1792d
- 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu. Erişim: 03 Aralık 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6331.pdf
- İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik. Erişim: 06 Aralık 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18493&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
- Yeraltı Maden İşyerlerinde Kurulacak Sığınma Odaları Hakkında Tebliğ. Erişim: 06 Aralık 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/04/20170408-7.htm
- Maden İşyerlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmeliği. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18858&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
- Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle ilgili Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına İlişkin Tüzük. Erişim: 19 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/2.5.8712028.pdf
- E. Karakaş, “Türkiyede’ki patlayıcı mevzuatının incelenmesi, eksiklerinin tespiti ve çözüm önerileri”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi, İstanbul, 2015. Erişim: 23 Ekim 2023. [Çevrimiçi]. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=UdSTBAQY4owAhJtGLoim2w&no=7Zy_ILfjVLEWqs1zmAe5OQ
- E. Kahraman ve A. M. Kılıç, “Madenlerde Delme Patlatma İşlemlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri”, Adana, Eki. 2016.
- K. Koçali, “Fine-Kinney Risk Değerlendirmesi Yöntemi ile Yeraltı Maden Ocağında Delme Patlatma İşlemlerinin İncelenmesi”, International Journal of Social and Humanities Sciences Research , ss. 2185-2199, 2023.
- O. Doğan, M. Ö. Keskin, ve S. Ersoy, “Metalik Bir Yeraltı Maden İşletmesi, Cevher Çıkarma, Üretim ve Nakliyat Aşamalarında Risk Değerlendirmesi”, Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, Tokat, ss. 84-98, 2020.
- H. T. Janjuhah, M. Ishfaque, M. I. Mehmood, G. Kontakiotis, S. M. Shahzad, ve S. D. Zarkogiannis, “Integrated Underground Mining Hazard Assessment, Management, Environmental Monitoring, and Policy Control in Pakistan”, Sustainability 2021, Vol. 13, Page 13505, c. 13, sy 24, s. 13505, Ara. 2021, doi: 10.3390/SU132413505.
- M. Toderas, “Determination of Mining Risks at Exploitation in Rosia Poieni Open Pit Mine, Romania”, içinde Techniques and Innovation in Engineering Research Vol. 3, Book Publisher International (a part of SCIENCEDOMAIN International), 2022, ss. 66-87. doi: 10.9734/bpi/taier/v3/4118A.
- S. Shariati, “Underground mine risk assessment by using FMEA in the presence of uncertainty”, Decision Science Letters, c. 3, ss. 295-304, 2014, doi: 10.5267/j.dsl.2014.4.002.
- O. A. Dizlek ve Z. Yıldız, “Kömür Madenlerinde Alınan İş Güvenliği Önlemlerinin Değerlendirmesi”, Karaelmas İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi 6(2), ss. 77-86, 2022.
- J. Maiti, S. Chatterjee, ve S. I. Bangdiwala, “Determinants of work injuries in mines – an application of structural equation modelling”, Inj Control Saf Promot, c. 11, sy 1, ss. 29-37, 2004, doi: 10.1076/ICSP.11.1.29.26305.
- N. Bilim, S. Dündar, ve A. Bilim, “Ülkemizdeki Maden Sektöründe Meydana Gelen İş Kazası ve Meslek Hastalıklarının Analizi”, BEÜ Fen Bilimleri Dergisi 7(2), ss. 423-432, 2018.
- C. Özdemir, B. Tunca, ve M. Çöl, “Dünyada ve Türkiye’de Maden Kazaları”, Karaelmas İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi 7(2), ss. 109-118, 2023.
- M. Oturakçi ve C. Dağsuyu, “Risk Değerlendirmesinde Bulanık Fine-Kinney Yöntemi ve Uygulaması Fuzzy Fine-Kinney Approach in Risk Assessment and an Applicaaon”, Karaelmas İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, c. 1, sy 1, ss. 17-25, 2017.
- B. Birgören, “Fine Kinney Risk Analizi Yönteminde Risk Analizi Yönteminde Risk Faktörlerinin Hesaplama Zorlukları ve Çözüm Önerileri”, Uluslararası Mühendislik Araştırma ve Geliştirme Dergisi, c. 9, sy 1, ss. 19-25, Oca. 2017.
- F. G. Kinney ve A. D. Wiruth, Pratical Risk Analysis for Safety Management. California: Naval Weapons Center, 1976.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Yer Bilimleri ve Jeoloji Mühendisliği (Diğer) |
| Bölüm | İş Sağlığı ve Güvenliği |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 30 Nisan 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 15 Kasım 2023 |
| Kabul Tarihi | 8 Ocak 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 8 Sayı: 1 |
