Madde Kullanım Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Karar Verme Becerileri Eğitim Programının Geliştirilmesi ve Etkililiğinin Değerlendirilmes

Dilek Öker Keleş; Betül Akyel Göven; Zeki Yüncü; Umut Kırlı

doi:10.19161/etd.1364106

Araştırma Makalesi

Madde Kullanım Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Karar Verme Becerileri Eğitim Programının Geliştirilmesi ve Etkililiğinin Değerlendirilmes

Yıl 2024, Cilt: 63 Sayı: 3, 339 - 349, 09.09.2024

Dilek Öker Keleş , Betül Akyel Göven , Zeki Yüncü , Umut Kırlı

https://doi.org/10.19161/etd.1364106

Öz

Amaç: Çalışmanın amacı madde kullanım bozukluğu olan bireylere yönelik karar verme becerileri müdahale programının geliştirilmesi ve etkililiğinin değerlendirilmesidir.
Yöntem: Katılımcılara Psikolojik Belirti Tarama Envanteri, Hamilton Depresyon Ölçeği, Hamilton Anksiyete Değerlendirme Ölçeği ve DSM-IV’e Dayalı Erişkin DEB/DEHB Tanı ve Değerlendirme Envanteri uygulanmıştır. Bu ölçeklerden üst sınırların üzerinde puan alan katılımcılar çalışmaya dahil edilmemiştir. Bu çalışmaya, deney grubu (n=36) ve kontrol grubu (n=36) kişi katılmıştır. Grup çalışmaları, karar verme becerileri, dürtüsellik ve stresle başa çıkma alt başlıkları ile altı oturumda gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara müdahale öncesi ve sonrası Melbourne Karar Verme Ölçeği, Barratt Dürtüsellik Ölçeği ve Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği uygulanmıştır. Çalışmada, deney ve kontrol grubu ölçek puanları Tekrarlı Ölçümler Anova ile karşılaştırılmıştır.
Bulgular: Melbourne Karar Verme Ölçeğinden alınan puanlara göre, deney ve kontrol grubu katılımcılarının karar vermede özsaygı düzeylerinin müdahale öncesinden sonrasına istatistiksel olarak anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur (p<0.05). Gruplar arasında karar verme stilleri açısından ise istatistiksel düzeyde anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05). Deney grubu ve kontrol grubu stresle başa çıkma ve dürtüsellik toplam puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde değişim göstermiştir (p<0.05).
Sonuç: Çalışmanın bulguları, karar verme becerisi eğitim programının madde kullanımı olan bireylerin karar vermede özsaygı, dürtüsellik ve stresle başa çıkma becerilerini olumlu yönde etkilediğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

madde kullanımı, karar verme, müdahale programı, bağımlılık

Kaynakça

1. Li WC, Harris D. The evaluation of the effect of a short aeronauticaldecision-making training program for military pilots. The International Journal of Aviation Psychology 2008; 18(2): 135–152. https://doi.org/10.1080/10508410801926715
2. Koechlin E. Human decision-making beyond the rational decision theory. Trends in cognitive sciences 2020; 24(1): 4-6. https://doi.org/10.1016/j.tics.2019.11.001
3. Connor PE, Becker BW. Personel value systems and decision making styles of public managers. Public Personnel Management 2003; 32(1),155180. https://doi.org/10.1177/009102600303200109
4. Koob GF, Volkow ND. Neurocircuitry of Addiction. Neuropsychopharmacology Reviews 2010; 35, 217-238. doi:10.1038/npp.2009.110
5. Kalyoncu ÖA. Plastik Düşler, Bağımlılık hakkında gerçekler, yeni bilgiler, yeni tedaviler, yeni umutlar. İstanbul: Kapital Yayınevi,2010.
6. Gowin JL, Sloan ME, Ramchandani VA, Paulus MP, Lane SD. Differences in decision-making as a function of drug of choice. Pharmacology, Biochemistry and Behavior 2018; 164: 118–124. https://doi.org/10.1016/j.pbb.2017.09.007
7. Alkan B, Tevfik A. Kannabinoidlerin öğrenme ve bellek işlevleri üzerindeki akut ve kronik etkileri. Bağımlılık Dergisi 2018; 19(4): 123-135.
8. Gonzalez R, Schuster RM, Mermelstein RM, Diviak KR. The role of decision-making in cannabis-related problems among young adults. Drug and Alcohol Dependence 2015; 154: 214–221. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2015.06.046
9. Piko BF, Pinczés T. Impulsivity, depression and aggression among adolescents. Personality and Individual Differences 2014; 69: 33–37. https://doi.org/10.1016/j.paid.2014.05.008
10. Dalley JW, Ersche KD. Neural circuitry and mechanisms of waiting impulsivity: relevance to addiction. Philosophical Transactions of the Royal Society B 2019; 374(1766), https://doi.org/10.1098/rstb.2018.0145
11. Youssef FF, Bachewa R, Bissessar S, Crockett MJ, Faber NS. Sex differences in the effects of acute stress on behavior in the ultimatum game. Psychoneuroendocrinology 2018; 96: 126-131. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2018.06.012
12. Pabst S, Brand M, Wolf OT. Stress and decision making: A few minutes make all the difference. Behavioural Brain Research 2013; 250: 39– 45. https://doi.org/10.1016/j.bbr.2013.04.046
13. Stevens L, Goudriaan A, Verdejo-Garcia A, Dom G, Roeyers H, Vanderplasschen W. Impulsive choice predicts short-term relapse in substance-dependent individuals attending an in-patient detoxification programme. Psychological Medicine 2015; 45(10): 2083–2093. https://doi.org/10.1017/S003329171500001X
14. Verdejo-Garcia A, Albein-Urios N, Martinez-Gonzalez JM, Civit E, De la Torre R &Lozano O. Decision-making impairment predicts 3-month hair-indexed cocaine relapse. Psychopharmacology 2014; 231(21): 4179–4187. https://doi.org/10.1007/s00213-014-3563-9
15. Verdejo-Garcia, A, Chong TTJ, Stout JC, Yücel M, London ED. Stages of dysfunctional decision-making in addiction. Pharmacology Biochemistry and Behavior 2018; 164, 99-105. https://doi.org/10.1016/j.pbb.2017.02.003
16. Voltan-Acar N. Grupla Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri. Ankara: Zincir Ajans,1995.
17. Hamilton MA. A rating scale for depression. Neurol Neurosurg Psychiatry 1960; 23: 56-62. doi: 10.1136/jnnp.23.1.56
18. Akdemir A, Örsel DS, Dağ İ, Türkçapar MH, İşcan N, Özbay H. Hamilton depresyon derecelendirme ölçeği (HDDÖ)'nin geçerliliği-güvenirliliği ve klinikte kullanımı. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi 1996; 4(4): 251-259.
19. Hamilton M. The assessment of anxiety states by rating. British Journal of Medical Psychology 1959; 32: 50 55. https://doi.org/10.1111/j.2044-8341.1959.tb00467.x
20. Yazıcı K, Demir B, Tanrıverdi N, Karaağaoğlu E, Yolaç P. Hamilton anksiyete değerlendirme ölçeği, değerlendiriciler arası güvenirlik ve geçerlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi 1998; 9: 114–117.
21. Derogatis LR, Clear PA. Confirmation of the dimensional structure of the Scl-90: A study in construct validation. Journal of Clinical Psychology 1977; 33(4): 981–989. https://doi.org/10.1002/1097 4679(197710)33:4<981::AID-JCLP2270330412>3.0.CO;2-0
22. Dağ İ. Belirti tarama listesi (SCL-90-R)'nin üniversite öğrencileri için güvenirliği ve geçerliği. Türk Psikiyatri Dergisi 1991; 2: 5-12.
23. Günay Ş, Savran C, Aksoy UM. Erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite ölçeğinin dilsel eşdeğerlilik, geçerlik güvenirlik ve norm çalışması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 2006; 21(21): 133-150.
24. Mann L,Radford M, Burnett P, Ford S, Bond M, Leung K, Nakamura H, Vaughan G, Yang KS. Cross-cultural differences ın self- reported decision making style and confidence. International Journal of Psychology 1998; 33:325-335. https://doi.org/10.1080/002075998400213
25. Deniz ME. Investigation of the relation between decision making self-esteem, decision making style and problem solving skills of university students. Eurasian Journal of Educational Research 2004; 15: 23-35.
26. Barratt ES, Stanford MS, Kent TA, Alan F. Neuropsychological and cognitive psychophysiological substrates of impulsive aggression. Biological Psychiatry 1997; 41(10): 1045-1061. https://doi.org/10.1016/S0006 3223(96)00175-8
27. Güleç H, Tamam L, Turhan M, Karakuş G, Zengin M, Stanford MS. Psychometric properties of the Turkish version of the barratt ımpulsiveness scale-11. Klinik Psikofarmakoloji Bulteni 2008; 18(4): 251-258.
28. Şahin NH, Durak A. Stresle başa çıkma tarzları ölçeği: Üniversite öğrencileri İçin uyarlanması. Türk Psikoloji Dergisi 1995; 10(34): 56-7
29. Stewart, JL, Butt M, May AC, Tapert SF, Paulus MP. Insular and cingulate attenuation during decision making is associ-ated with future transition to stimulant use disorder. Addiction 2017; 112(9): 1567–1577. https://doi.org/10.1111/add.13839
30. Çolakkadıoğlu O, Güçray SS. Çatışma kuramına dayalı olarak geliştirilen karar verme beceri eğitimi psiko eğitim grup yaşantısının ergenlerin karar verme stillerine etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 2012; 12(2): 655-676.
31. Moeller FG, Barratt ES, Dougherty DM, Schmitz JM, Swann AC. Psychiatric Aspects of Impulsivity. American Journal of Psychiatr 2001; 158(11):1783–1793. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.158.11.1783
32. Kjome KL, Lane SD, Schmitz JM, Green C, Ma L, Prasla I, Alan CS, Moeller FG. Relationship between impulsivity and decision making in cocaine dependence. Psychiatry Research 2010; 178(2): 299–304. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2009.11.024
33. Van den bos R, Harteveld M, Stoop H. Stress and decision-making in humans: Performance is related to cortisol reactivity, albeit differently in men and women. Psychoneuroendocrinology 2009; 34: 1449-1458. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2009.04.016
34. Gündoğdu R, Adıgüzel Ö. Stres ve Yaratıcı Drama: Üniversite Öğrencileri ile Yapılan Bir Çalışma. Yaratıcı Drama Dergisi 2016; 11(1), 45-70. https://doi.org/10.21612/yader. 2016.004

Developing Decision-Making Skills Training Program for Individuals with Substance Use Disorder and Evaluation of Its Efficiency

Yıl 2024, Cilt: 63 Sayı: 3, 339 - 349, 09.09.2024

Dilek Öker Keleş , Betül Akyel Göven , Zeki Yüncü , Umut Kırlı

https://doi.org/10.19161/etd.1364106

Öz

Objective: The aim of the study is to develop decision-making skills intervention program for individuals with substance use disorder and evaluate its effectiveness. Method: Symptom Checklist, Hamilton Depression Rating Scale, Hamilton Anxiety Rating Scale and Adult ADD/ADHD DSM IV-Based Diagnostic Screening and Rating Scale were administered to the participants. Participants with scores above the upper limits on these scales were not included. This study was conducted with 72 people with substance use, experimental group (n=36) and control group (n=36). Group studies were carried out in six sessions, including the subheadings of decision making skills, impulsivity and coping with stress. Melbourne Decision-Making Scale, Barratt Impulsivity Scale, and Coping Style Scale were administered to the participants before and after the intervention, and at 3-month follow-up. The scores of the experimental group and the control group were analyzed using Repeated Measurements Anova. Results: According to the scores obtained from the Melbourne Decision Making Scale, it was found that the self-esteem levels of the experimental and control group participants in decision making showed a statistically significant difference from before to after the intervention (p <0.05). There was no statistically significant difference between the groups in terms of decision-making styles (p>0.05). The experimental group and the control group showed statistically significant changes in terms of coping with stress and impulsivity total scores (p <0.05).. Conclusion: The findings of the study show that the decision-making skill training program positively affects the self-esteem in decision-making, impulsivity and stress coping skills of individuals with substance use.

Anahtar Kelimeler

substance use, decision making, intervention program, addiction

Kaynakça

1. Li WC, Harris D. The evaluation of the effect of a short aeronauticaldecision-making training program for military pilots. The International Journal of Aviation Psychology 2008; 18(2): 135–152. https://doi.org/10.1080/10508410801926715
2. Koechlin E. Human decision-making beyond the rational decision theory. Trends in cognitive sciences 2020; 24(1): 4-6. https://doi.org/10.1016/j.tics.2019.11.001
3. Connor PE, Becker BW. Personel value systems and decision making styles of public managers. Public Personnel Management 2003; 32(1),155180. https://doi.org/10.1177/009102600303200109
4. Koob GF, Volkow ND. Neurocircuitry of Addiction. Neuropsychopharmacology Reviews 2010; 35, 217-238. doi:10.1038/npp.2009.110
5. Kalyoncu ÖA. Plastik Düşler, Bağımlılık hakkında gerçekler, yeni bilgiler, yeni tedaviler, yeni umutlar. İstanbul: Kapital Yayınevi,2010.
6. Gowin JL, Sloan ME, Ramchandani VA, Paulus MP, Lane SD. Differences in decision-making as a function of drug of choice. Pharmacology, Biochemistry and Behavior 2018; 164: 118–124. https://doi.org/10.1016/j.pbb.2017.09.007
7. Alkan B, Tevfik A. Kannabinoidlerin öğrenme ve bellek işlevleri üzerindeki akut ve kronik etkileri. Bağımlılık Dergisi 2018; 19(4): 123-135.
8. Gonzalez R, Schuster RM, Mermelstein RM, Diviak KR. The role of decision-making in cannabis-related problems among young adults. Drug and Alcohol Dependence 2015; 154: 214–221. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2015.06.046
9. Piko BF, Pinczés T. Impulsivity, depression and aggression among adolescents. Personality and Individual Differences 2014; 69: 33–37. https://doi.org/10.1016/j.paid.2014.05.008
10. Dalley JW, Ersche KD. Neural circuitry and mechanisms of waiting impulsivity: relevance to addiction. Philosophical Transactions of the Royal Society B 2019; 374(1766), https://doi.org/10.1098/rstb.2018.0145
11. Youssef FF, Bachewa R, Bissessar S, Crockett MJ, Faber NS. Sex differences in the effects of acute stress on behavior in the ultimatum game. Psychoneuroendocrinology 2018; 96: 126-131. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2018.06.012
12. Pabst S, Brand M, Wolf OT. Stress and decision making: A few minutes make all the difference. Behavioural Brain Research 2013; 250: 39– 45. https://doi.org/10.1016/j.bbr.2013.04.046
13. Stevens L, Goudriaan A, Verdejo-Garcia A, Dom G, Roeyers H, Vanderplasschen W. Impulsive choice predicts short-term relapse in substance-dependent individuals attending an in-patient detoxification programme. Psychological Medicine 2015; 45(10): 2083–2093. https://doi.org/10.1017/S003329171500001X
14. Verdejo-Garcia A, Albein-Urios N, Martinez-Gonzalez JM, Civit E, De la Torre R &Lozano O. Decision-making impairment predicts 3-month hair-indexed cocaine relapse. Psychopharmacology 2014; 231(21): 4179–4187. https://doi.org/10.1007/s00213-014-3563-9
15. Verdejo-Garcia, A, Chong TTJ, Stout JC, Yücel M, London ED. Stages of dysfunctional decision-making in addiction. Pharmacology Biochemistry and Behavior 2018; 164, 99-105. https://doi.org/10.1016/j.pbb.2017.02.003
16. Voltan-Acar N. Grupla Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri. Ankara: Zincir Ajans,1995.
17. Hamilton MA. A rating scale for depression. Neurol Neurosurg Psychiatry 1960; 23: 56-62. doi: 10.1136/jnnp.23.1.56
18. Akdemir A, Örsel DS, Dağ İ, Türkçapar MH, İşcan N, Özbay H. Hamilton depresyon derecelendirme ölçeği (HDDÖ)'nin geçerliliği-güvenirliliği ve klinikte kullanımı. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi 1996; 4(4): 251-259.
19. Hamilton M. The assessment of anxiety states by rating. British Journal of Medical Psychology 1959; 32: 50 55. https://doi.org/10.1111/j.2044-8341.1959.tb00467.x
20. Yazıcı K, Demir B, Tanrıverdi N, Karaağaoğlu E, Yolaç P. Hamilton anksiyete değerlendirme ölçeği, değerlendiriciler arası güvenirlik ve geçerlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi 1998; 9: 114–117.
21. Derogatis LR, Clear PA. Confirmation of the dimensional structure of the Scl-90: A study in construct validation. Journal of Clinical Psychology 1977; 33(4): 981–989. https://doi.org/10.1002/1097 4679(197710)33:4<981::AID-JCLP2270330412>3.0.CO;2-0
22. Dağ İ. Belirti tarama listesi (SCL-90-R)'nin üniversite öğrencileri için güvenirliği ve geçerliği. Türk Psikiyatri Dergisi 1991; 2: 5-12.
23. Günay Ş, Savran C, Aksoy UM. Erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite ölçeğinin dilsel eşdeğerlilik, geçerlik güvenirlik ve norm çalışması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 2006; 21(21): 133-150.
24. Mann L,Radford M, Burnett P, Ford S, Bond M, Leung K, Nakamura H, Vaughan G, Yang KS. Cross-cultural differences ın self- reported decision making style and confidence. International Journal of Psychology 1998; 33:325-335. https://doi.org/10.1080/002075998400213
25. Deniz ME. Investigation of the relation between decision making self-esteem, decision making style and problem solving skills of university students. Eurasian Journal of Educational Research 2004; 15: 23-35.
26. Barratt ES, Stanford MS, Kent TA, Alan F. Neuropsychological and cognitive psychophysiological substrates of impulsive aggression. Biological Psychiatry 1997; 41(10): 1045-1061. https://doi.org/10.1016/S0006 3223(96)00175-8
27. Güleç H, Tamam L, Turhan M, Karakuş G, Zengin M, Stanford MS. Psychometric properties of the Turkish version of the barratt ımpulsiveness scale-11. Klinik Psikofarmakoloji Bulteni 2008; 18(4): 251-258.
28. Şahin NH, Durak A. Stresle başa çıkma tarzları ölçeği: Üniversite öğrencileri İçin uyarlanması. Türk Psikoloji Dergisi 1995; 10(34): 56-7
29. Stewart, JL, Butt M, May AC, Tapert SF, Paulus MP. Insular and cingulate attenuation during decision making is associ-ated with future transition to stimulant use disorder. Addiction 2017; 112(9): 1567–1577. https://doi.org/10.1111/add.13839
30. Çolakkadıoğlu O, Güçray SS. Çatışma kuramına dayalı olarak geliştirilen karar verme beceri eğitimi psiko eğitim grup yaşantısının ergenlerin karar verme stillerine etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 2012; 12(2): 655-676.
31. Moeller FG, Barratt ES, Dougherty DM, Schmitz JM, Swann AC. Psychiatric Aspects of Impulsivity. American Journal of Psychiatr 2001; 158(11):1783–1793. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.158.11.1783
32. Kjome KL, Lane SD, Schmitz JM, Green C, Ma L, Prasla I, Alan CS, Moeller FG. Relationship between impulsivity and decision making in cocaine dependence. Psychiatry Research 2010; 178(2): 299–304. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2009.11.024
33. Van den bos R, Harteveld M, Stoop H. Stress and decision-making in humans: Performance is related to cortisol reactivity, albeit differently in men and women. Psychoneuroendocrinology 2009; 34: 1449-1458. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2009.04.016
34. Gündoğdu R, Adıgüzel Ö. Stres ve Yaratıcı Drama: Üniversite Öğrencileri ile Yapılan Bir Çalışma. Yaratıcı Drama Dergisi 2016; 11(1), 45-70. https://doi.org/10.21612/yader. 2016.004

Toplam 34 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Madde Bağımlılığı
Bölüm	Araştırma Makaleleri
Yazarlar	Dilek Öker Keleş 0000-0001-7901-7777 Betül Akyel Göven 0000-0002-0098-1254 Zeki Yüncü 0000-0002-8893-6449 Umut Kırlı 0000-0001-9924-2672
Yayımlanma Tarihi	9 Eylül 2024
Gönderilme Tarihi	21 Eylül 2023
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2024Cilt: 63 Sayı: 3

Kaynak Göster

Vancouver	Öker Keleş D, Akyel Göven B, Yüncü Z, Kırlı U. Madde Kullanım Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Karar Verme Becerileri Eğitim Programının Geliştirilmesi ve Etkililiğinin Değerlendirilmes. ETD. 2024;63(3):339-4.

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin

17246 17243 17247 26529 17240 26515

26507 26508 26517 26514 26518 26513

26520 26519